Άννα Συμεωνίδου: Από τη σκλαβιά 400 χρόνων στην επανάσταση του 21

Η Επανάσταση του 1821, ήταν μία από τις πολλές εξεγέρσεις των υποδουλωμένων Ελλήνων. Πριν από αυτή, είχαν προηγηθεί δεκάδες επαναστατικά κινήματα. Η επαναστατική τάση των Ελλήνων ξεκίνησε από τη στιγμή που ο σουλτάνος Μωάμεθ Β' ο Πορθητής κυρίευσε την Κωνσταντινούπολη. Στις καρδιές των νικημένων και υποταγμένων Ελλήνων υπήρχε μόνιμα ο πόθος για επανάκτηση της ανεξαρτησίας τους. Στη συνείδησή τους η μόνη νόμιμη κυβέρνηση ήταν αυτή των Αυτοκρατόρων της Ανατολής (Βυζαντίου).

Η ιστορία έχει αποδείξει διαχρονικά, ότι οι Έλληνες είναι λαός, που δεν μπαίνει σε καλούπια και δεν δέχεται δυνάστες (κατά κανόνα…)

Ίσως υπήρξαν μεμονωμένες περιπτώσεις, όπου Έλληνες και Οθωμανοί, είχαν βρει ένα ιδιότυπο τρόπο ειρηνικής συνύπαρξης. Αυτό όμως δεν ίσχυε για τους πολλούς. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια ενός μπέη της Άρτας:

"Αδικήσαμε τον ραγιά και από πλούτη και από τιμή και τον αφανίσαμε και μαύρισαν τα μάτια του… Και η αρχή είναι τούτη, όπου θα χαθεί το βασίλειόν μας".

"Οι παντοειδείς αυθαιρεσίες μιας άδικης και τυραννικής εξουσίας με τις απαγορεύσεις, τις βαριές φορολογίες, και αγγαρείες, τις καταδιώξεις, κακοποιήσεις, φυλακίσεις και εκτελέσεις, η προσβολή των αυστηρών αντιλήψεων ηθικής των ραγιάδων με την αρπαγή και το κλείσιμο των παιδιών τους στα χαρέμια ή με άλλες ακολασίες και οι δευτερεύουσες άλλες αιτίες καταπίεζαν στον υπέρτατο βαθμό έκφρασης, καθώς και το αίσθημα της τιμής.

Όλα αυτά τα δεινά δημιουργούσαν μια αφόρητη κατάσταση τρομοκρατίας, γέμιζαν με αγωνία τη ζωή των Ελλήνων, τους απέλπιζαν και τους έσπρωχναν προς την εξέγερση". (Απόστολος Βακαλόπουλος, "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821").

Οι Έλληνες σε όλη την διάρκεια της υποταγής τους στον ζυγό ενός ξένου έθνους και μιας εχθρικής θρησκείας ποτέ δεν λησμόνησαν ότι η χώρα που κατοικούσαν ήταν η χώρα των προγόνων τους. Και η σύγκρουσή τους με τους ξένους και άπιστους κυριάρχους, κατά την διάρκεια της πιο ταπεινωτικής δουλείας, προοιώνιζε ότι η αντίθεση έπρεπε να τελειώσει ή με την καταστροφή τους ή με απελευθέρωση.

Τα δεινοπαθήματά τους ήταν αυτά που προκάλεσαν τις εξεγέρσεις τους και η απελπισία τους, το κύριο ψυχολογικό ελατήριο που τους ωθούσε στον πόθο για ελευθερία. 

 

Οι λόγοι για τους οποίους όμως αποτύγχαναν τα κινήματα αυτά, συμπυκνώνονται πολύ εύστοχα από τον Σαράντο Καργάκο στο έργο του "Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821".

i) Ήταν τοπικά κινήματα και δεν είχαν πανελλήνιο χαρακτήρα.

ii) Τα κινήματα αυτά γίνονταν με υποκίνηση των ξένων, που αφού πετύχαιναν αυτό που επιδίωκαν, άφηναν τους Έλληνες στο έλεος των Τούρκων.

iii) Δεν υπήρχε ισόρροπη ωρίμανση κοινωνική και πολιτική όλων των Ελλήνων, του εσωτερικού και του εξωτερικού, ούτε είχε αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό μια ιδεολογία εθνικής συνοχής.

iv) Η οθωμανική αυτοκρατορία, ακόμα και μετά τα Ορλοφικά (1770)  παρόλο ότι βρισκόταν σε φάση αποσύνθεσης ,μπορούσε να κινητοποιήσει ισχυρές δυνάμεις εναντίον των Ελλήνων.

v) Δεν υπήρχε ένας ηγέτης για να καθοδηγήσει όλες τις δυνάμεις του ελληνισμού. "Συνεπώς, χρειαζόταν κάτι περισσότερο από ένα πρόσωπο για να κινήσει την επαναστατική διαδικασία, χρειαζόταν μια επαναστατική εταιρεία", γράφει ο Σ.Καργάκος. 

 

Μια σειρά από καταστάσεις και γεγονότα ήταν οι αιτίες που ωρίμασαν τις συνθήκες ώστε να φτάσει ο διακαής ελληνικός πόθος για ελευθερία να γίνει πραγματικότητα.  Οι παραδόσεις, οι θρύλοι, τα ιστορικά τραγούδια και οι προφητείες, που αναφέρονταν στην μακραίωνη ιστορία των Ελλήνων και την απελευθέρωσή τους, υπήρξαν παρηγοριά και καταφύγιο για τους υπόδουλους Έλληνες.

Ενώ στα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας υπήρχε βαθύ πνευματικό σκοτάδι στους υπόδουλους Έλληνες, στα τέλη του 17ου και τον 18ο αιώνα, εμφανίζεται ένα πνευματικό κίνημα και όπως γράφει ο Carles A. Frazee:   "Το Πατριαρχείο ήταν ο ισχυρός συνήγορος αυτού του πνευματικού κινήματος. Ιδρύθηκαν ελληνικά σχολεία στην Βιέννη, στην Οδησσό, στην Κέρκυρα, στη Μόσχα, στη Λειψία, στο Βουκουρέστι και Ιάσιο. Ακριβώς το ίδιο συνέβη και στην οθωμανική αυτοκρατορία. Εκεί υπήρχαν δύο σχολές στην Κων/πολη, τρεις στα Ιωάννινα, δύο στη Θεσσαλονίκη και από μία στην Ανδριανούπολη, στη Φιλιππούπολη, στο Άγιο Όρος, στην Καστοριά, στη Μοσχόπολη, στην Κοζάνη και στις Σέρρες. Παντού ορθόδοξοι κληρικοί ασχολούνταν με την αναγέννηση του εθνικού πνεύματος". Οι ονομαστοί Διδάσκαλοι του Γένους Άνθιμος Γαζής, ο Θεόφιλος Καΐρης, ο Νεόφυτος Δούκας, έχουν τεράστια συμβολή στην πνευματική ανάταση των Ελλήνων. Ο Αδαμάντιος Κοραής, που υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης του 1789, θεωρήθηκε πρόδρομος και προφήτης της ελληνικής ελευθερίας. Ξεχωριστή θέση, κατέχει ο Ρήγας Φεραίος, με τη "Χάρτα" και τον περίφημο "Θούριό" του. Εδώ, να αναφέρουμε ότι στη "Χάρτα" του Ρήγα, κυριαρχεί η μορφή του Μεγαλέξαντρου, η οποία συνδέεται με την αφύπνιση του εθνικού αισθήματος.

Η Γαλλική Επανάσταση του 1789, συντάραξε και αναστάτωσε την πολιτική και κοινωνική κατάσταση της Ευρώπης. Οι διδασκαλίες των Γάλλων φιλοσόφων του Διαφωτισμού και η διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου, βρήκαν βαθιά απήχηση στους κορυφαίους διανοούμενους της προεπαναστατικής Ελλάδας. Το ίδιο και τα υπόλοιπα κινήματα ανεξαρτησίας σε Ευρώπη και Αμερική.

Και μια "εσωτερική ανταρσία" όμως, αυτή του Αλή πασά, είχε σαν αποτέλεσμα μεγάλες δυνάμεις της οθωμανικής αυτοκρατορίας να απασχολούνται με την κατάπνιξή της. 

Το 1813, ιδρύθηκε στην Αθήνα, η "Φιλόμουσος Εταιρεία".

Από τον κύκλο της προήλθαν και εκείνοι που προετοίμασαν το έδαφος για την εξάπλωση και τη διεύρυνση της Φιλικής Εταιρείας, η οποία ιδρύθηκε στην Οδησσό το 1814, από τους Ξάνθο, Σκουφά και Τσακάλωφ.

Σημαντικό ρόλο έπαιξε το γεγονός ότι η ανυπαρξία του οθωμανικού ναυτικού και η χαλάρωση της δράσης των Γάλλων στην Εγγύς Ανατολή, έδωσαν τη δυνατότητα στους Έλληνες ναυτικούς, κυρίως της Ύδρας, των Ψαρών και των Σπετσών να γίνουν κυρίαρχοι στο Αιγαίο Πέλαγος και την Ανατολική Μεσόγειο.

Παράλληλα, στη Ρωσία και την Κεντρική Ευρώπη, κατά κύριο λόγο, οι Έλληνες έμποροι πλουτίζουν, μορφώνονται και δημιουργούν την τάξη των αστών. Ο Νικόλαος Κασομούλης γράφει ".. η τάξις των ξενιτευμένων λογιοτάτων και εμπόρων είναι ήτις πρώτη ετόλμησε και εκίνησε τον μοχλόν τούτον και έμβασεν και τους Προεστούς και Αρματολούς εις τα αίματα".

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η Επανάσταση του '21 ήταν αποκλειστικό δημιούργημα της αστικής τάξης. Η άνοδος των αστών στην οικονομική και κοινωνική ιεραρχία, έδωσε την ώθηση στον υπόδουλο ελληνικό λαό, που είχε προετοιμαστεί ψυχολογικά και ιδεολογικά επί αιώνες.

Όλες οι αιτίες που αναφέραμε παραπάνω, προκάλεσαν την αφύπνιση των Ελλήνων και δημιούργησαν την εθνική ενότητα που βλέπουμε λίγο πριν την Επανάσταση του '21. Χωρίς αυτές τις αιτίες, θα ήταν αδύνατο να ωριμάσει, να εκραγεί και τελικά να πετύχει, παρά της αντιξοότητες και τα προβλήματα, η Ελληνική Επανάσταση.